Porcelana czy ceramika? Czym są? Jak je odróżnić?
By dobrze zrozumieć te pytania trzeba się zagłębić w tajniki technologii ale i w psychologię.
Bo odpowiedź jest pozornie bardzo łatwa ale osobom zadającym to pytanie nie pomaga wyjaśnić ich wątpliwości.
Najpierw musimy sobie odpowiedzieć na inne pytania.
Czym jest ceramika?
Ceramika to tworzywa i wyroby uzyskane w wyniku poddania obróbce termicznej. Są to wyroby z materiałów naturalnych, syntetycznych i surowców mineralnych. Przemysł ceramiczny dzieli się na pięć działów:
Przemysł ceramiki właściwej (z jej wyrobami spotykamy się najczęściej) podzielono ze względu na cechy fizyczne:
Czym są surowce używane do wyrobu ceramiki?
Dzielimy je na dwie grupy. Plastyczne i nie plastyczne. Do surowców plastycznych zaliczamy: gliny, kaoliny, bentonity, rozmaite łupki. Do nie plastycznych piaski kwarcowe, surowce skaleniowe, wapniowe i magnezowe. Spełniają one różne zadania zarówno w czasie formowania jak i wypalania.
Czym w takim razie jest glina?
Najprościej mówiąc glina jest skałą osadową powstają w wyniku erozyjnego działania wody, temperatury, oraz gazów. Produktem tego działania są właśnie gliny i kaoliny. Są one naturalnym materiałem, można by rzec kopalnym. W związku z tym w zależności od miejsca jej wydobycia mają różne cechy. Pierwsza rzecz jaką da się zauważyć gołym okiem jest kolor, (który zmienia się po wypale, ponieważ zanieczyszczenia mogą być organiczne i ulec spaleniu lub chemiczne, tlenkami metali). Następnie gliny mają różną „tłustość” czyli mniej więcej gęstość i lepkość. Po obróbce termicznej mają też różny spiek a więc temperaturę w jakiej stają się nie przepuszczalne dla wody (dokładniej na ten temat w dalszej części tekstu), oraz skurczliwość. Glina w czasie suszenia i wypalania kurczy się, najmniejszą skurczliwość jaką spotkałam to 7% przy masie z dużą zawartością szamotu (rzeźbiarskiej), moja kamionka kurczy się 10%, choć dla kamionki przyjmuje się 12-14%. Najwięcej kurczy się porcelana, na studiach uczyłam się że może to być 16-18%. W praktyce porcelana kostna z Jaworzyny i porcelana Parian (z której robię biżuterię) kurczyła się 33%! Jest jeszcze kilka rzeczy jak wytrzymałość mechaniczna i chemiczna, na szok temperaturowy i inne.
To wszystko sprawia że do wyrobu ceramiki trzeba z różnych glin/składników, zestawiać odpowiednią mieszankę dla uzyskania określonych walorów estetycznych i technicznych.
Wyroby ceramiczne otaczają nas praktycznie ze wszystkich stron. Ceramika służy jako budulec domów, jako izolatory w elektryce, wyposażenie łazienek a na końcu dopiero jako naczynia użytkowe i dekoracyjne.
Wracając do samej gliny dzielimy je ze względu na ich przydatność:
Kaoliny i gliny wypalające się na kolor biały do wyrobu ceramiki szlachetnej, porcelany, porcelitu i fajansu.
Gliny ogniotrwałe używane do wyrobu materiałów ogniotrwałych jak płyty do pieców, tygle, spiekające się w temp 1300-1400 C
Gliny kamionkowe wypalające się na kolor szary, kremowy, różowy lub czerwony. Spiekające się w temp 1100-1200 C. Stosuje się je do produkcji naczyń, płytek podłogowych, aparatury chemicznej, rur kanalizacyjnych itp.
Gliny kaflarskie i garncarskie, kremowe, różowe i czerwone. Wypalone w temperaturze 900-1100 C dalej są nasiąkliwe.
Gliny ceglarskie i kaflarskie. Gliny ceglarskie do używane do wyrobu cegieł zawierają dużo żelaza są więc koloru czerwonego wypala się je w temp. 900-1100 C i są nasiąkliwe. Gliny klinkierowe wypala się w temp. 1100-1200 C również są czerwone ale nie nasiąkają wodą.
Do wyrobu ceramiki stosuje się mieszanki różnych glin które dzięki różnym właściwościom mają różne cechy. Przygotowuje się w zależności od potrzeb. Są mieszanki przeznaczone do wytwarzania dużych rzeźb ogrodowych, toczenia na kole garncarskim, lepienia ręcznego małych i dużych obiektów.
Na rynku dostępnych jest wiele mieszanek na których podane są dwie podstawowe informacje. Zawartość szamotu i jego gradacja oraz temperatura wypału.
A czym jest porcelana?
Porcelana jest mieszanką w której jest duża zawartość kaolinu. Wypala się ją w temperaturze od 1280 do 1410 C. Jest biała i przeświecająca cienkich warstwach. Używana najczęściej do wyrobu luksusowej ceramiki stołowej. Ale również jako izolatory w przemyśle elektrycznym. Porcelanę ze względu na jej kolor dobrze się barwi. Problemem staje się jednak temperatura wypału która sprawia że wiele tlenków pigmentów traci na intensywności.
W codziennym słowniku porcelaną nazywane były wyroby szlachetne, tak w materiale jak i estetyce. Porcelana kojarzyła się więc z piękną zastawą, kubkami i filiżankami. Ponieważ tylko takie były dostępne na rynku. Garncarstwo było zarezerwowane dla innych przedmiotów jak garnki do kiszenia ogórków, dzbany na wodę, doniczki. Miało to swoje uzasadnienie do czasu kiedy na szerokim rynku pojawiły się małe rękodzielnicze pracownie. Które używają różnych mas do produkcji niezwykle pięknych i unikatowych wyrobów. Materiał z jakiego są one wykonane jest niejednokrotnie drugorzędny. Rzemieślnicy łamią bowiem przyjęte zasady jak to że porcelana ma być cienka albo że nie można z niej toczyć.
Takie rozumienie terminu "porcelana" jest bardziej psychologiczne i potoczne.
Jeśli ktoś pyta „Czy to jest porcelana czy glina”? To odpowiedź jest jedna: Porcelana jest ceramiką!!!
Warto jednak wyjaśnić z jakiego materiału wykonany jest wyrób i jakie są jego właściwości względem porcelany. Jak również to że z porcelany robi się izolatory.
Kiedy ja odpowiadam na to pytanie (troszkę krócej niż tuta)j, często słyszę, że przecież takie piękne, cienkie i lekkie że aż dziwne że to nie jest porcelana. Bo przecież jeśli z toczone i z kamionki to powinno być grube ciężkie i przaśne.
Największą wartością dzisiejszego rękodzieła jest unikatowość wzornictwa, doświadczeń i na końcu technologii i użytego materiału. Choć i to zależy od tego jak unikatowy jest to materiał i technologia.
Nie tylko wyroby z porcelany są eleganckie i oryginalne jak podają źródła na stronach internetowych.
I tu jestem najlepszym przykładem. Moje produkty cechuje elegancja, nowoczesne wzornictwo, oryginalny styl i tradycyjna technika wytwarzania. A wykonane są z kamionki tej samej z której produkuje się w Bolesławcu. Jeśli chcemy skupić się na jakości szlachetności to polecam wybierać wyroby lekkie a więc cienkościenne. Wyrób takiej ceramiki jest bowiem trudniejszy na każdym etapie.